در مورد تمبک

مقدمه:

ساز تمبك علاوه بر جنبه موسيقايي خود سيستمي فيزيكي نيز مي باشد. اين سيستم از بخش هاي مختلف كه وظايف خاصي دارند تشكيل شده است. در حالي كه نوازنده با اعمال نيرو بر ساز آن را مرتعش مي كند ، برآيند پاسخ هاي اجزاي سيستم منتهي به ايجاد خصوصيات كمي و كيفي صوت حاصله از ساز مي شود.

يكي از جنبه هاي بررسي ساز تمبك مطالعه آن در جهت توصيف روابط فيزيكي حاكم بر آن است . به عنوان مثال مي توان ابعاد زير را بررسي كرد:

كيفيت صوتي

محدوده صوتي

ماهيت صدادهي و فيزيك صداي آن

قابليتهاي رنگ آميزي صوتي ساز

در اين مختصر سعي برآن است تا جنبه هايي از فيزيك صداي تنبك به طور اجمال عنوان گردند.

پوست تمبك

1- مد هاي ارتعاش پوست در تمبك و ساير ساز هاي پوستي (MEMBRANOPHONES) بر خلاف ارتعاش سيم در سازهاي زهي هارمونيك ((HARMONIC نبوده و در بهترين حالت خود شبه- هارمونيك ((QUASI-HARMONIC مي باشند. ساختار طيف (SPECTRUM) صداي تمبك وابستگي كامل به جنس و ساختار داخلي پوست و عملكرد محفظه داخلي بدنه تمبك دارد.

2- وسعت منطقه ضربه خورنده تعيين كننده نوع مد هاي ارتعاشي حاصله است . اگر در يك ناحيه خاص ضربه اي با يك انگشت و سپس با مثلا 4 انگشت به هم چسبيده نواخته شود ، در حالت دوم مدهاي ارتعاشي بم تر شاخص ترند و در حالت اول مدهاي ارتعاشي زير تر.

3- هرچه بخش ضربه زننده صلب و سخت تر باشد مدهاي ارتعاشي زير تر شاخص ترند.

4- نوازنده مي تواند بلا فاصله بعد از اجراي تكنيك و با گذاشتن آهسته دست بر پوست مدهاي ارتعاش پوست را ميرا كرده و صدا را خفه كند ((DAMPING .

5- با گذاشتن تكه اي پارچه بر روي پوست ، مدهاي ارتعاشي زير تر ميرا شده و رنگ صدا بم و گرفته مي شود.

6- نوازنده قادر است بر نقاط متفاوتي از پوست ضربه بزند(بدون اجراي تكنيك هاي گرفته). دراين حالت مدهاي ارتعاشي متفاوتي در ساختار طيف صداي تمبك اهميت پيدا مي كنند . مثلا در تكنيك پلنگ مدهاي ارتعاشي زيرتر و درتكنيك تم مدهاي بم تر شاخصند و همين باعث تفاوت در رنگ صدا مي گردد. در محل ضربه مدهاي داراي شكم ارتعاشي(ANTI-NODE)(نقاطي از پوست كه داراي جابجايي بر اثر ضربه اند) و نه مدهاي داراي گره ارتعاشي (NODE)(نقاطي از پوست كه ساكنند)مرتعش مي شوند.به اين ترتيب با اجراي تكنيك تم در وسط پوست ، مدهاي ارتعاشي دايره اي با شكم در وسط پوست و گره در لبه پوست ايجاد مي شوند . اين مدها در بم ترين نقاط طيف تمبك قرار دارند.

7- پوست در سازهايي مانند تمبك به لبه محدود بوده و تحت كشيدگي ناهمگن از تحت تمام جهات قراردارد. اين كشيدگي فركانس ارتعاشي خاصي را به صداي حاصل از ضربه مي دهد . كوك صدا (PITCH) در تمبك تابع اين كشش و عملكرد محفظه داخلي كاسه تمبك است. در تمبك هاي زير خوان( مثلا با كوك MI) كوك تمبك وابستگي بسياري به سومين مود ارتعاشي دارد در حاليكه اين وابستگي در تمبك هاي بم خوان ( مثلا با كوك LA) متفاوت است.

8- نوازنده قادر است با گرفتن نقاط خاصي از پوست و و تغيير كشش آن ارتفاع صدا و نت حاصل از آن را تغيير دهد.

9- نوازنده قادر است حين ضربه زدن و با گذاشتن نوك انگشت به صورت لمس ملايم پوست در آن نقطه گره ارتعاشي ايجاد نمايد . به اين ترتيب تنها مدهاي ارتعاشي تحريك مي شوند كه در آن نقطه گره ارتعاشي دارند.

بدنه تمبك

10- محفظه داخلي تمبك ساختار نهايي طيف صداي تمبك را تعيين مي نمايد.

11- با حذف بدنه تمبك صدا دهي آن متفاوت مي گردد و شبيه طبل هاي قابدار مي شود. علت آن اين است كه پوست مرتعش در ساز هايي مانند دف كه نوعي طبل قاب دار(FRAM DRUM) است داراي الگوي طيف صوتي پوست هاي مرتعش بدون بدنه مي باشند. همين اتفاق با حذف كاسه تيمپاني نيز مشاهده مي شود.

12- عملكرد كاسه تمبك با تشديد بخشهايي از ساختار طيف صداي تمبك مشخص مي گردد. در واقع كوك در صداي تمبك كه وابسته به مود ارتعاشي خاصي است توسط محفظه داخلي بدنه ساز تعريف مي شود.

13- بدنه تمبك با نفير انتهايي خود مانند يك تشديدگر هلمهولتزي (HELMHOLTZ RESONATOR) است. بازدن ضربه به مركز پوست و بسته به كشش پوست ، حجم داخلي كاسه ، دهانه داخلي نفير متصل به كاسه و طول گردن نفير صداي بسيار بمي توليد مي گردد كه در ساختار طيف خود تقريبا به صورت يك موج سينوس خالص بم مشخص است.

14- اگر بدنه تمبك فلزي باشد همانند بدنه فلزي تيمپاني مودهاي ارتعاشي زير تر تشديد مي گردد .